Huu Ndio Ukweli Mchungu Kuhusu Changamoto za Afya ya Akili kwa Wanaume wa Miaka 40+ Ambao Hakuna Anayetaka Uujue (Na Jinsi Unavyoweza Kurudisha Ujana Wako Kisiri Siri)

Mkuu, hebu tuongee kiutu uzima kidogo kuhusu hili: afya ya akili kwa wanaume 40+. Wewe na mimi tunajua. Kuna kitu kinabadilika unapofikisha miaka 40. Ile kasi ya ujana, ile hisia ya “kutoshindwa” inaanza kupungua kama vocha ya simu siku ya mwisho wa mwezi.

Sio kwamba unazeeka vibaya, hapana. Bado upo imara, bado unapambana, bado una malengo makubwa. Lakini…

Unajikuta unachoka haraka zaidi? Usingizi umekuwa wa kubahatisha? Wakati mwingine unasahau vitu vidogo vidogo ambavyo zamani usingesahau hata kwa dawa? Labda hata “performance” chumbani imeanza kuwa na “network issues”? Na mbaya zaidi, unahisi kama kuna wingu zito la msongo wa mawazo linakufuata kila kona?

Kama unajiona kwenye mistari hii, wewe sio peke yako Mkuu. Hizi sio dalili za uzee tu. Hizi ni dalili kwamba mwili na akili yako inakupigia kelele. Na hapa Tanzania, takwimu mpya zinaonyesha janga kimya kimya linalowakumba wanaume kama sisi: Changamoto za Afya ya Akili kwa Wanaume wenye miaka 40+.

Ni ukweli mchungu, lakini ni lazima tuuzungumze. Wagonjwa wanaongezeka kwa kasi ya kutisha. Ripoti ya CAG ya 2023 ilionyesha ongezeko la vifo vya kujinyonga, na Wizara ya Afya inasema wagonjwa wa afya ya akili wameongezeka kwa zaidi ya asilimia 80 ndani ya muongo mmoja! Hii sio ishu ya kuichukulia poa.

Lakini usitie shaka. Makala hii sio ya kukutisha. Ni ya kukupa MWANGAZA. Kukufungua macho kuhusu kinachoendelea ndani yako na kukupa ramani ya jinsi ya kurudisha “moto” wako – sio tu kimwili, bali KIakili na KINGUVU.

Soma hadi mwisho, kuna SIRI kubwa nimekufichia hapa.

Kutoka Kileleni Hadi Kwenye Mashaka: Safari Ambayo Wanaume Wengi Tunapitia Baada ya Miaka 40

Ngoja nikusimulie kisa kidogo ambacho kinaweza kukugusa. Story ya mwanaume mwenzetu niliyewahi kukutana akanieleza mapito yake. Katika muktadha huu, tumuite “John”. John alivuka miaka 40 akiwa kileleni mwa mafanikio yake. Biashara inakwenda vizuri, familia inamuheshimu, ana gari zuri, nyumba nzuri – picha kamili ya mafanikio kwa mwafrika. Alijiona bado kijana, mwenye nguvu kama zamani.

Lakini taratibu, mambo yakaanza kubadilika. alianza kusahau miadi muhimu. Akajikuta anakasirika haraka kwa vitu vidogo kazini na nyumbani. Usingizi ukawa mtamu zaidi alfajiri kuliko usiku. Akagundua hata ile hamu ya “mapenzi” na mkewe imeanza kupungua, na wakati mwingine akijaribu, mambo hayaendi kama alivyotarajia. Hali hii ikamletea aibu na wasiwasi mkubwa.

Alianza kuuliza maswali. “Nini kinanisibu? Kwanini najihisi hivi?” Alienda kwa madaktari kadhaa, wakampima presha, sukari – kila kitu kikaonekana “sawa”. Wakamwambia “ni stress tu za maisha, punguza kazi.” Lakini ndani yake alijua kuna kitu zaidi. Alihisi kama kuna sehemu ya “uanaume” wake inapotea kimya kimya. Ile nguvu, ule uhakika, ile “spark” ilikuwa inafifia.

Wakati mwingine, akiwa peke yake, alijihisi mpweke hata kama alikuwa na watu wengi wanaomzunguka. Akajiuliza, “Hivi ndivyo kuzeeka kulivyo? Ni lazima iwe hivi?” Alianza hata kuepuka baadhi ya marafiki zake maana alihisi watagundua hayuko “fiti” kama zamani. Aliogopa kuonekana “dhaifu”.

Safari ya “John” sio ya kipekee. Ni safari ambayo wengi wetu tunaipitia tunapovuka miaka 40.

Ni kipindi ambacho mabadiliko ya kimwili na kiakili yanaanza kujitokeza, na kama hatutakuwa makini, yanaweza kutuyumbisha vibaya sana.

Lakini habari njema ni kwamba, HAUPO PEKE YAKO. Na kuna NJIA ya kupambana na hizi changamoto za afya ya akili kwa wanaume 40+ na kurudisha udhibiti wa maisha yako.

Kuelewa Mashine Yako Baada ya Miaka 40: Mabadiliko ya Mwili, Akili na Nguvu Ambayo Hupaswi Kuyapuuza

Mkuu, hebu tuiweke wazi. Mwili wako wa miaka 40+ sio ule wa miaka 25. Ni kama gari ambalo limekutumikia vizuri kwa miaka mingi, lakini sasa linahitaji service ya uhakika na uangalizi wa karibu zaidi. Kupuuza “check engine light” kwenye gari lako ni hatari, na ni hatari zaidi kupuuza ishara ambazo mwili na akili yako inakupa sasa.

Hapa kuna mambo muhimu yanayobadilika na unavyopaswa kuyaelewa:

1. Mfalme Anaanza Kuchoka (Kushuka kwa Testosterone):
   • Nini kinaendelea? Testosterone ndio homoni kuu ya kiume. Inahusika na kila kitu kuanzia misuli, mifupa, hamu ya ngono (libido), nguvu za kiume, uzalishaji wa mbegu, mpaka mood na kiasi cha mafuta mwilini. Baada ya miaka 30, uzalishaji wake huanza kupungua taratibu (kama 1% kwa mwaka). Kufikia miaka 40 na kuendelea, upungufu huu unaweza kuwa mkubwa zaidi na kuanza kuleta athari zinazoonekana.
   • Athari zake:
     • Kupungua kwa hamu ya tendo la ndoa.
     • Ugumu wa kupata na kudumisha nguvu za kiume ( Erectile Dysfunction – ED).
     • Uchovu wa mara kwa mara na kupungua kwa nguvu.
     • Kupungua kwa ukubwa wa misuli na kuongezeka kwa mafuta mwilini (hasa tumboni – “kitambi”).
     • Mabadiliko ya mood, kuwa na hasira za haraka au kujihisi “down”.
     • Kupoteza focus na kumbukumbu kuwa hafifu.
     • Wakati mwingine, hata dalili za unyogovu (depression).
   • Uhusiano na Afya ya Akili: Unaona jinsi dalili hizi zinavyofanana na baadhi ya dalili za afya ya akili? Uchovu, mood mbaya, kukosa focus… vyote vinachangiwa na mabadiliko haya ya homoni. Kupuuza afya yako ya kimwili ni kuchochea changamoto za afya ya akili.
2. Metabolism Inapunguza Kasi (Injini Inaunguza Mafuta Taratibu):
   • Nini kinaendelea? Kadri umri unavyosonga, uwezo wa mwili wako kuchoma calories unapungua. Hii inamaanisha, hata kama unakula kama zamani na unafanya mazoezi yale yale, unaweza kujikuta uzito unaongezeka, hasa eneo la tumbo.
   • Athari zake:
     • Kuongezeka uzito na hatari ya unene (obesity).
     • Kuongezeka kwa hatari ya magonjwa kama kisukari cha aina ya pili, shinikizo la damu, na magonjwa ya moyo. (Kumbuka OSHA waligundua watu wengi wana shinikizo la juu la damu!)
     • Uchovu na kujihisi mzito.
     • Kujiona hupendezi na kupoteza kujiamini.
   • Uhusiano na Afya ya Akili: Kuongezeka uzito kunaweza kusababisha stress na wasiwasi kuhusu muonekano na afya. Magonjwa yanayotokana na uzito pia ni chanzo kikubwa cha msongo wa mawazo na yanaweza kuchangia matatizo ya afya ya akili. Dk. Chris Mauki anataja kuongezeka uzito ghafla kama moja ya dalili za afya ya akili.
3. Afya ya Tezi Dume (Prostate Health): Mlinzi Anayehitaji Uangalizi:
   • Nini kinaendelea? Tezi dume ni kiungo kidogo kilicho chini ya kibofu cha mkojo. Kadri umri unavyoongezeka, tezi hii inaweza kuanza kukua (Benign Prostatic Hyperplasia – BPH) au hata kupata matatizo mengine kama maambukizi (prostatitis) au, Mungu apishie mbali, saratani.
   • Athari zake:
     • Shida wakati wa kukojoa (kwenda mara kwa mara hasa usiku, mkojo kutoka kwa shida, kuhisi kibofu hakijamaliza).
     • Maumivu wakati wa kukojoa au wakati wa “performance”.
     • Inaweza kuathiri nguvu za kiume.
   • Uhusiano na Afya ya Akili: Matatizo ya kukojoa yanaweza kukosesha usingizi (kuamka mara kwa mara usiku). Maumivu na shida ya nguvu za kiume ni vyanzo vikubwa vya msongo wa mawazo, wasiwasi, na hata aibu, ambayo yote yanaathiri afya ya akili. Kuwa na hofu kuhusu saratani ya tezi dume pia ni chanzo cha stress kubwa.
4. Mfumo wa Kinga Unapungua Nguvu:
   • Nini kinaendelea? Uwezo wa mwili kupambana na magonjwa unaweza kupungua kidogo kadri umri unavyosonga. Hii inamaanisha unaweza kuwa rahisi kupata mafua, au kuchukua muda mrefu kupona unapougua.
   • Athari zake: Kuugua mara kwa mara kunachosha na kuvuruga ratiba zako.
   • Uhusiano na Afya ya Akili: Kuwa mgonjwa mara kwa mara kunaweza kusababisha stress na hisia za kukata tamaa. Pia, baadhi ya magonjwa sugu yanahusishwa na changamoto za afya ya akili.
5. Mabadiliko Kwenye Ubongo na Mfumo wa Neva:
   • Nini kinaendelea? Kunaweza kuwa na mabadiliko madogo kwenye utendaji kazi wa ubongo. Wakati mwingine, uzalishaji wa kemikali muhimu za ubongo (neurotransmitters) kama serotonin (inayohusiana na furaha) na dopamine (inayohusiana na motisha) unaweza kubadilika.
   • Athari zake:
     • Kusahau sahau kidogo.
     • Ugumu wa kujifunza vitu vipya haraka kama zamani.
     • Mabadiliko ya mood.
     • Kuongezeka kwa uwezekano wa kupata msongo wa mawazo au wasiwasi (anxiety).
   • Uhusiano na Afya ya Akili: Hapa ndipo uhusiano ulipo wazi kabisa. Mabadiliko haya ya kibayolojia yanaweza kuwa kichocheo kikubwa cha changamoto za afya ya akili kwa wanaume 40+.

Hitimisho la Sehemu Hii: Mkuu, kuyaelewa mabadiliko haya sio kwa ajili ya kukutia hofu. Ni kwa ajili ya kukupa NGUVU. Nguvu ya kujua nini kinaendelea ndani yako ili uweze kuchukua hatua sahihi.

Hizi sio hukumu za maisha. Ni ishara kwamba unahitaji kubadilisha gia na kuanza kuwekeza zaidi kwenye afya yako – kimwili na kiakili.

Kuutambua Upepo Kabla ya Dhoruba: Dalili za Afya ya Akili Ambazo Wanaume Wengi Huzipuuza

Sasa, tuingie ndani zaidi kwenye dalili za afya ya akili. Kama alivyosema Dk. Chris Mauki, wengi wetu tunaposikia “afya ya akili” tunafikiria “kichaa” au Mirembe.

Lakini ukweli ni kwamba, matatizo ya afya ya akili yanaanzia kwenye vitu vidogo vidogo ambavyo tunavipuuza kila siku. Ni kama ufa mdogo kwenye ukuta, usipouziba, utaendelea kukua hadi nyumba nzima iwe hatarini.

Hapa kuna baadhi ya dalili za afya ya akili ambazo unapaswa kuwa makini nazo Mkuu, hasa ukiwa umefikisha miaka 40+:

• Usingizi wa Shida: Kukosa usingizi kabisa, kuamka mara kwa mara usiku, kuamka ukiwa umechoka hata kama ulilala masaa mengi, au kulala kupita kiasi. Hii ni dalili kubwa sana. Dk. Mauki anaisisitiza. Mwili na akili vinahitaji usingizi kujirekebisha. Kukosa usingizi ni sumu.
• Kusahau sahau (Forgetfulness): Sio tu kusahau umeweka wapi funguo. Ni kusahau mazungumzo muhimu, miadi, au hata majina ya watu unaowafahamu. Kama Dk. Isaac Lema alivyosema, hata ile hali ya kutokuwa na uhakika kama umefunga mlango au la, mpaka unarudi kuangalia, inaweza kuwa ishara.
• Kuongezeka au Kupungua Uzito Ghafla: Mwili wako unapata stress, unaweza kuanza kula sana (hasa vyakula visivyo na afya) au ukakosa hamu ya kula kabisa. Kama Dk. Mauki alivyoonyesha, kuongezeka uzito ghafla bila kubadili aina ya chakula ni red flag.
• Uchovu Usioisha (Chronic Fatigue): Kujisikia mchovu muda wote, hata baada ya kupumzika. Ile hali ya kukosa nguvu hata ya kufanya vitu ulivyokuwa unavipenda.
• Kukosa Hamu ya Mambo Uliyokuwa Unayapenda: Kupoteza hamu ya kufanya kazi, hobbies zako, kutoka na marafiki, au hata tendo la ndoa (Libido imeshuka). Hii ni dalili muhimu sana, Dk. Mauki anaitaja kwa wanaume na wanawake.
• Hasira za Haraka na Kutokuwa na Uvumilivu (Irritability): Kupaniki kirahisi kwa vitu vidogo. Kuhisi kama kila mtu anakukera. Kukosa uvumilivu kwa watoto, mke, wafanyakazi wenzako.
• Kujihisi Huna Thamani au Una Hatia (Feelings of Worthlessness or Guilt): Kujilaumu kupita kiasi kwa makosa madogo. Kuhisi kama huwezi kufanya kitu chochote kwa usahihi. Kujiona kama mzigo kwa wengine.
• Ugumu wa Kufanya Maamuzi au Kukoncentrate: Kushindwa kufikiria vizuri. Kuhisi kama ubongo “umejaa”. Kushindwa kufanya maamuzi rahisi ambayo ungeyafanya bila shida.
• Dalili za Kimwili Zisizoeleweka: Maumivu ya kichwa ya mara kwa mara, maumivu ya tumbo (vidonda vya tumbo vinahusishwa – Dk. Mauki), maumivu ya misuli, matatizo ya ngozi, mapigo ya moyo kwenda kasi bila sababu. Hizi zinaweza kuwa ishara kwamba mwili wako unapiga kelele kutokana na msongo wa mawazo.
• Kujitenga na Watu (Social Withdrawal): Kuanza kuepuka mikusanyiko ya watu, marafiki, au hata familia. Kupendelea kukaa peke yako muda mwingi.
• Kuongezeka kwa Matumizi ya Vilevi au Dawa za Kulevya: Kutumia pombe, sigara, au dawa zingine kama njia ya “kujituliza” au kukabiliana na stress na hisia hasi. Hii ni njia hatari ya kujaribu kutatua tatizo.
• Mawazo ya Kifo au Kujiua: Hii ni dalili mbaya zaidi na inahitaji msaada wa haraka SANA. Kama una mawazo haya, tafuta msaada wa kitaalamu MARA MOJA. Kumbuka takwimu za CAG kuhusu vifo vya kujinyonga na maelezo ya DC Mtambule kuhusu watu sita waliojiua Kinondoni. Changamoto za afya ya akili zinaweza kuua.

Muhimu: Kuwa na dalili moja au mbili kati ya hizi mara moja moja sio lazima iwe tatizo kubwa. Lakini kama unaona dalili hizi zinajirudia, zinadumu kwa muda mrefu (wiki mbili au zaidi), na zinaanza kuathiri maisha yako ya kila siku (kazi, mahusiano, afya), basi ni wakati wa kuchukua hatua mkuu. Usipuuze.

Msongo wa Mawazo (Stress): Adui Kimya Anayekumaliza Nguvu Bila Kujua

Hebu tuzungumzie hili neno “msongo wa mawazo” au “stress”. Limekuwa kama sehemu ya maisha yetu ya kisasa, hasa kwa wanaume tunaopambana na majukumu mengi – kazi, familia, biashara, bili, matarajio ya jamii. Lakini msongo wa mawazo sio kitu cha kuchukulia poa. Ni zaidi ya “kuchoka kidogo”. Ni reaction ya mwili na akili yako kwa changamoto au vitisho.

Kidogo sio mbaya: Stress ya muda mfupi inaweza kuwa nzuri. Inakupa nguvu ya kukimbia hatari au kumaliza kazi kwa deadline. Mwili unatoa homoni kama adrenaline na cortisol kukupa nguvu na focus ya muda.

Tatizo linakuja pale stress inapokuwa SUGU (Chronic Stress): Hii ndio hatari. Pale ambapo unahisi uko kwenye “fight or flight mode” muda wote. Mwili wako unaendelea kutoa cortisol bila kupumzika. Na hapa ndipo madhara yanapoanza:

• Athari za Msongo wa Mawazo kwa Mwanaume:
  • Afya ya Akili: Huchangia sana changamoto za afya ya akili kama wasiwasi (anxiety), unyogovu (depression), hasira, na ugumu wa kukoncentrate. Ni kama unawasha moto kwenye ubongo wako. Dk. Lema anasema mtu akisema “nimevurugwa”, kiwango chake cha msongo kipo juu, ni matatizo ya afya ya akili.
  • Afya ya Moyo: Cortisol ya muda mrefu inaweza kuongeza shinikizo la damu, kuongeza hatari ya mshtuko wa moyo na kiharusi. (Kumbuka takwimu za OSHA!).
  • Mfumo wa Kinga: Hupunguza uwezo wa mwili kupambana na magonjwa. Unakuwa rahisi kuumwa.
  • Uzito: Huchochea mwili kuhifadhi mafuta, hasa tumboni (kitambi). Pia inaweza kuongeza hamu ya kula vyakula visivyo na afya.
  • Usingizi: Huvuruga usingizi vibaya sana. Unashindwa kulala au unapata usingizi mwepesi.
  • Nguvu za Kiume na Libido: Stress ni muuaji mkubwa wa hamu ya ngono na inaweza kusababisha au kuzidisha matatizo ya nguvu za kiume (ED). Akili ikiwa haina utulivu, “gearbox” inagoma.
  • Mfumo wa Mmeng’enyo wa Chakula: Inaweza kusababisha au kuzidisha matatizo kama vidonda vya tumbo (Dk. Mauki alitaja), kiungulia, na irritable bowel syndrome (IBS).
  • Maumivu: Inaweza kusababisha maumivu ya kichwa, maumivu ya misuli (hasa mgongo na shingo).
  • Kuzeeka Haraka: Stress sugu inahusishwa na kuzeeka kwa seli haraka zaidi. Unajiona umechoka na kuchakaa kabla ya wakati.
• Dalili za Mtu Mwenye Msongo wa Mawazo: Ni zile zile tulizoziona kwenye dalili za afya ya akili, kwa sababu stress ndio mzizi mkuu mara nyingi! Kukosa usingizi, hasira, uchovu, kusahau, maumivu ya mwili, kukosa hamu ya mambo, kujitenga, kula sana au kutokula, kutumia vilevi… yote haya yanaweza kuwa ishara kwamba stress imekuzidi nguvu.

Vyanzo vya Msongo wa Mawazo kwa Wanaume Wenye 40+:

• Kazi: Presha ya kazini, kutimiza malengo, hofu ya kupoteza kazi, mahusiano mabaya na bosi au wafanyakazi wenzako.
• Fedha: Madeni, bili, kodi, ada za watoto, hofu ya kutotosheleza mahitaji ya familia.
• Mahusiano: Matatizo na mke/mwenzi, kutoelewana na watoto, majukumu ya familia kubwa.
• Afya: Hofu kuhusu afya yako (magonjwa ya moyo, kisukari, saratani), kuuguza ndugu.
• Mabadiliko ya Maisha: Kufiwa, talaka, watoto kuondoka nyumbani, kustaafu (au hofu ya kustaafu).
• Kutofikia Malengo: Kuhisi hujafikia pale ulipotarajia kufika kimaisha kufikia umri huu.
• Mitandao ya Kijamii: Kujilinganisha na maisha (mara nyingi ya uongo) ya wengine online.

Jinsi ya Kuondoa Msongo wa Mawazo (Mbinu za Awali):

Hatuwezi kuondoa stress kabisa maishani, lakini tunaweza kujifunza jinsi ya kuidhibiti isitutawale. Baadhi ya njia ni:

• Mazoezi: Hata kutembea kwa dakika 30 kila siku kunaweza kusaidia sana kupunguza cortisol na kuongeza endorphins (homoni za furaha).
• Usingizi Bora: Jitahidi kulala masaa 7-8 kila usiku. Weka ratiba ya kulala na kuamka. Punguza mwanga wa simu/TV kabla ya kulala.
• Lishe Bora: Punguza sukari, vyakula vya kusindikwa, na kafeini nyingi. Kula matunda, mboga mboga, protini za kutosha, na mafuta yenye afya (kama samaki, parachichi). Vyakula vya kuondoa msongo wa mawazo ni pamoja na vile vyenye Magnesium (mbegu za maboga, mboga za majani), Omega-3 (samaki), Vitamin B (mayai, nyama), na Probiotics (mtindi).
• Tekniki za Kupumua na Kutafakari (Meditation/Mindfulness): Hata dakika 5-10 za kukaa kimya na kuzingatia pumzi yako zinaweza kutuliza mfumo wako wa neva.
• Kuwa na Muda wa Kupumzika na Kufanya Unachopenda (Hobbies): Usiwe “busy” masaa 24. Tenga muda wa kufanya vitu unavyovifurahia.
• Kuungana na Watu (Social Connection): Kuzungumza na marafiki wanaoaminika, familia, au kujiunga na vikundi vyenye malengo sawa (kama jukwaa letu la Brotherhood 😉). Usijifungie.
• Kujifunza Kusema “HAPANA”: Usikubali kila jukumu au ombi kama litakulemea. Weka mipaka.
• Kutafuta Msaada wa Kitaalamu: Kuongea na mshauri nasaha (counselor) au mwanasaikolojia sio udhaifu, ni UJASIRI. Ni kama kumpeleka fundi gari lako linalohitaji service.
• Tiba Asili ya Msongo wa Mawazo: Baadhi ya mimea kama Ashwagandha, Rhodiola Rosea, na Valerian Root imetumika kwa karne nyingi kusaidia mwili kukabiliana na stress. Hata hivyo, ni muhimu kuongea na daktari kabla ya kutumia tiba yoyote, hata iwe ya asili.

Kumbuka: Kudhibiti stress sio jambo la siku moja. Ni mchakato endelevu wa kujenga tabia nzuri na kuwa na huruma na wewe mwenyewe.

Afya ya Akili Tanzania: Takwimu Zinazotisha na Hatua Zinazochukuliwa

Mkuu, turudi kwenye hali halisi hapa nyumbani Tanzania. Kama nilivyotaja awali, takwimu sio rafiki. Hebu tuziangalie kwa undani kidogo:

• Ongezeko Kubwa la Wagonjwa: Wizara ya Afya iliripoti ongezeko la wagonjwa wa afya ya akili kutoka 386,358 mwaka 2012 hadi 2,102,726 mwaka 2021. Hili ni ongezeko la kutisha la asilimia 82! Hii inaonyesha tatizo linakuwa kubwa zaidi au watu wengi zaidi wanajitokeza kutafuta msaada (ambayo ni jambo jema kwa upande mwingine, kuonyesha mwamko unaongezeka).
• Takwimu za Hivi Karibuni: Kati ya Julai 2023 na Machi 2024, watu 293,952 walihudhuria vituo vya afya kwa shida ya magonjwa ya afya ya akili, ikilinganishwa na 246,544 kipindi kama hicho mwaka uliopita. Waliolazwa pia waliongezeka kutoka 13,262 hadi 19,506. Hii inathibitisha tatizo linaendelea kuongezeka.
• Ripoti ya CAG: Ripoti ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali (CAG) ya 2023 ilionyesha wasiwasi kuhusu afya ya akili, ikihusisha changamoto hii na asilimia 8.15 ya vifo vya kujinyonga kwa kila watu 100,000 (kwa mwaka 2020). CAG pia alikosoa Wizara ya Afya kwa kutoipa kipaumbele cha kutosha afya ya akili ikilinganishwa na maeneo mengine.

Data za Hospitali:

• Hospitali ya Rufaa ya Kanda Mbeya (MZRH) iliona ongezeko la wagonjwa wa nje kutoka 2,500 hadi 3,400 kati ya 2018-2023, na wagonjwa wa ndani kuongezeka kwa 40%. Cha kushangaza (au la?), asilimia 70 ya wagonjwa walikuwa WANAUME! Hii inaonyesha jinsi changamoto za afya ya akili kwa wanaume zilivyo kubwa. Dk. Stephano Mkakilwa anahusisha ongezeko hili na mabadiliko ya mfumo wa maisha na mwamko wa jamii kuacha mila potofu za ushirikina.
• Hospitali ya Mawenzi Kilimanjaro inapokea wagonjwa 360-400 kwa mwezi, sawa na 4,700-5,000 kwa mwaka.
• Hospitali ya Bugando (BMC) inapokea zaidi ya wagonjwa 50 kila wiki, wa rika zote.

Majanga Yanayohusiana: Mkuu wa Wilaya ya Kinondoni, Saad Mtambule, aliripoti matukio sita ya kujiua ndani ya miezi saba katika wilaya yake, akisisitiza kuwa tuna tatizo kubwa la afya ya akili. Dk. Mauki anasema duniani, watu watatu hupoteza maisha kila sekunde 40 kutokana na matatizo haya.

Kwa Nini Hali Iko Hivi?

Sababu ni nyingi na zinachanganyikana:

• Mfumo wa Maisha: Kasi ya maisha mijini, presha za kiuchumi, mabadiliko ya kijamii na kiteknolojia.
• Unyanyapaa (Stigma): Watu wengi bado wanaogopa kuongelea matatizo ya afya ya akili au kutafuta msaada kwa kuhofia kuchekwa au kuonekana “vichaa”. Dk. Mauki alilisisitiza hili kwenye bonanza la ATE.
• Upungufu wa Rasilimali: Ingawa serikali inachukua hatua, bado kuna uhaba wa wataalamu wa afya ya akili (wanasaikolojia, psychiatrists), vituo vya tiba, na bajeti ya kutosha (japo Rais Samia aliagiza lifanyiwe kazi na Sh5 bilioni zimetengwa kwa huduma za utengamao).
• Mwamko Mdogo: Watu wengi hawajui dalili za afya ya akili ni zipi, au hawajui wapi pa kupata msaada.
• Kuhusisha na Ushirikina: Kama alivyosema Dk. Mkakilwa, bado kuna watu wanaamini matatizo haya yanasababishwa na nguvu za giza badala ya kutafuta tiba ya afya ya akili ya kisayansi.

Hatua Zinazochukuliwa na Serikali:

Ni muhimu kutambua kuwa serikali inaliona tatizo hili na inachukua hatua:

• Mkakati wa Afya ya Akili: Dk. Omary Ubuguyu (Wizara ya Afya) anasema mkakati wa kitaifa uko hatua za mwisho kukamilika.
• Kushusha Huduma: Huduma za afya ya akili zinapelekwa hadi ngazi za halmashauri, na hospitali za rufaa za mikoa zinaimarisha huduma za utengamao (rehabilitation).
• Bajeti Maalum: Kama alivyosema Naibu Waziri Dk. Godwin Mollel, Shilingi bilioni 5 zimetengwa kuboresha huduma za utengamao (miundombinu na vifaa).

Nini Maana ya Haya Yote Kwako Mkuu?

Hali sio nzuri, lakini kuna matumaini na kuna hatua zinazochukuliwa. Muhimu zaidi kwako ni kutambua kuwa HAUPO PEKE YAKO kwenye hizi changamoto za afya ya akili kwa wanaume 40+. Ni tatizo halisi linalowakumba wengi. Na KUNA MSAADA. Hatua ya kwanza ni KUJITAMBUA na KUKUBALI kuwa unahitaji msaada. Hatua ya pili ni KUTAFUTA MSAADA huo.

Kutofautisha: Tatizo la Afya ya Akili vs. Ugonjwa wa Akili

Hili ni jambo muhimu sana kulielewa, kama Dk. Lema alivyofafanua. Mara nyingi tunachanganya.

• Tatizo la Afya ya Akili: Hii ni hali ambayo inakufanya usijisikie vizuri kiakili au kihisia. Inaweza kusababishwa na stress, matukio magumu maishani (kama kufiwa), au mabadiliko ya kibayolojia. Mfano wa Dk. Lema: Mzazi anayepata uchungu na ghadhabu kupitiliza kiasi cha kumkata mtoto mkono kwa kuchukua kitu bila ruhusa – huo uchungu na ghadhabu kupitiliza ni tatizo la afya ya akili. Dalili nyingi tulizoziona (kukosa usingizi, hasira, uchovu) zinaweza kuangukia hapa. Matatizo haya yanaweza kuwa ya muda mfupi au mrefu, na mara nyingi yanaweza kudhibitiwa kwa mabadiliko ya mtindo wa maisha, ushauri nasaha, au msaada wa kijamii.
• Ugonjwa wa Akili: Hii ni hali mbaya zaidi, inayohusisha mabadiliko makubwa kwenye fikra, hisia, na tabia ya mtu, ambayo inamfanya ashindwe kufanya kazi zake za kila siku. Mara nyingi husababishwa na mchanganyiko wa vinasaba (genetics), mazingira, na mabadiliko kwenye kemia ya ubongo. Dk. Lema anatoa mfano wa mtu kusikia sauti ambazo wengine hawazisikii kama dalili ya ugonjwa wa akili. Mifano mingine ni Schizophrenia, Bipolar Disorder, Major Depressive Disorder. Ugonjwa wa akili unahitaji tiba ya afya ya akili kutoka kwa wataalamu (psychiatrists) na mara nyingi huhitaji dawa (dawa za ugonjwa wa akili) pamoja na tiba ya kisaikolojia.

Nini Maana ya Ulemavu wa Afya ya Akili?

Hili linahusiana zaidi na ugonjwa wa akili. Ni pale ambapo hali ya akili ya mtu inamzuia kushiriki kikamilifu katika shughuli za kawaida za maisha (kazi, masomo, mahusiano) kwa muda mrefu, hata akiwa anapata tiba.

Ugonjwa wa Akili Unatibika?

NDIO! Ugonjwa wa akili unatibika. Ingawa baadhi ya magonjwa haya hayawezi kupona kabisa, yanaweza kudhibitiwa vizuri kwa tiba ya ugonjwa wa akili sahihi (dawa na therapy), kiasi kwamba mtu anaweza kuishi maisha yenye tija na furaha. Muhimu ni kuanza tiba mapema na kuifuata kwa uaminifu.

Chanzo cha Ugonjwa wa Akili: Kama Dk. Lema alivyogusia, mara nyingi ni mchanganyiko:

• Vinasaba (Genetics): Kama kuna historia ya ugonjwa wa akili kwenye familia, unaweza kuwa na hatari kubwa zaidi.
• Mazingira: Matukio mabaya ya utotoni (unyanyasaji, kutelekezwa), umaskini, ubaguzi, vita, majanga ya asili.
• Kemia ya Ubongo: Kutokuwa na uwiano mzuri wa kemikali za ubongo (neurotransmitters).
• Matumizi ya Dawa za Kulevya: Pombe na dawa za kulevya zinaweza kuchochea au kuzidisha ugonjwa wa akili.
• Majeraha ya Ubongo: Majeraha makubwa kichwani yanaweza kusababisha mabadiliko ya kiakili.
• Magonjwa Mengine: Baadhi ya magonjwa ya kimwili yanaweza kuathiri akili.

Madhara ya Ugonjwa wa Akili (Usipotibiwa):

• Kushindwa kufanya kazi au kusoma.
• Kuharibika kwa mahusiano na familia/marafiki.
• Umaskini na ukosefu wa makazi.
• Kujidhuru au kujiua.
• Matatizo ya kiafya ya kimwili.
• Matatizo ya kisheria.

Aina za Magonjwa ya Akili: Zipo nyingi, lakini baadhi ya zinazojulikana zaidi ni:

• Unyogovu (Depression)
• Wasiwasi (Anxiety Disorders – kama General Anxiety, Panic Disorder, Social Anxiety)
• Bipolar Disorder
• Schizophrenia
• Obsessive-Compulsive Disorder (OCD) – (Kama ile hali ya Dk. Lema ya kurudi kuangalia mlango mara nyingi inaweza kuwa dalili ya OCD)
• Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD)
• Eating Disorders
• Personality Disorders

Umuhimu wa Afya ya Akili:

Mkuu, afya ya akili ni muhimu kama afya ya mwili. Huwezi kuwa na afya kamili kama akili yako haina utulivu. Umuhimu wa afya ya akili upo katika:

• Kuweza kukabiliana na stress za kawaida za maisha.
• Kufanya kazi kwa tija.
• Kujenga mahusiano mazuri na watu wengine.
• Kufanya maamuzi sahihi.
• Kufurahia maisha.
• Kuchangia kwenye jamii yako.

Kuwekeza kwenye afya ya akili yako sio anasa, ni LAZIMA, hasa unapokuwa kiongozi wa familia na jamii kama wewe.

Umechoka na Hali Hii? Kuna Njia ya Kurudisha NGUVU na UTULIVU Wako… Anzia Hapa!

Najua Mkuu. Habari hizi zote zinaweza kuwa nzito kidogo. Unaweza kuwa unajiuliza, “Sasa nifanye nini? Naanzia wapi?” Umeona dalili, umeelewa mabadiliko, umejua ukubwa wa tatizo la changamoto za afya ya akili kwa wanaume 40+, umeona jinsi msongo wa mawazo unavyoweza kukumaliza kimya kimya.

Habari njema ni kwamba, hauko peke yako katika hili. Na kuna watu wanajali. Sisi hapa Recharge My40+ tunaamini kitu kimoja: Afya yako sio biashara – ni haki yako ya asili! Tunakuelewa. Ratiba ngumu ya kazi mijini, majukumu, hisia kwamba mwili hauko kama zamani… tunajua unapitia nini.

Na ndio maana tumeandaa kitu MAALUM kwa ajili yako. Kitu kitakachokuongoza hatua kwa hatua kuelewa kwa undani zaidi mizizi ya changamoto hizi na KUKUPA MBINU ZA KIVITENDO za kuanza kujijenga upya – kimwili, kiakili, na KINGUVU.

Tunakuletea Kitabu cha Kielektroniki (eBook) ambacho kimeandikwa kwa LUGHA YAKO (Kiswahili fasaha na rahisi kuelewa):

Usidanganywe na kichwa cha habari kinachovuta hisia. Kitabu hiki sio tu kuhusu “performance” chumbani (ingawa HILO pia tunalishughulikia KWA KINA). Kitabu hiki ni Mwongozo wako wa Siri wa kuelewa:

1. Ukweli halisi kuhusu Afya ya Tezi Dume baada ya miaka 40 na jinsi inavyoathiri kila kitu kutoka kukojoa hadi nguvu zako za kiume.
2. Sayansi nyuma ya Mabadiliko ya Homoni (Testosterone ikishuka) na jinsi ya kuyakabili KISAYANSI na KIMAUMBILE.
3. Uhusiano wa SIRI kati ya Msongo wa Mawazo, Afya ya Akili, na Uwezo wako Kitandani. Utashangaa jinsi vinavyohusiana!
4. Mbinu MAALUM na RAHISI za kuanza kutumia LEO kupunguza stress, kuboresha usingizi, kuongeza nguvu, na kurudisha “moto” wako.
5. Jinsi ya KUTUMIA LISHE kama DAWA kwa njia ambayo hawakuambii madukani – ni vyakula gani hasa vinavyoweza kuchochea nguvu zako za kiume na afya ya akili?
6. Na Ndio… SIRI za Kumridhisha Mwanamke wako na kurudisha ile HESHIMA na MVUTO wako kama MWANAUME KAMILI.

Kitabu hiki kimeandikwa kwa ajili yako Mkuu, mwanaume wa Kitanzania/Afrika Mashariki, mwenye miaka 40+, anayetaka kurudisha udhibiti wa afya na maisha yake. Kimejaa maarifa ya vitendo, sio nadharia tu.

Lakini Subiri, Kuna Zaidi… (The Brotherhood Connection)

Unaponunua kitabu hiki cha “Recharge My40+”, haupati tu maarifa haya ya thamani. Unapata kitu kingine cha kipekee zaidi: Unapata TIKETI yako ya kujiunga na Jukwaa letu la SIRI na la KIPEKEE la Wanaume – The Brotherhood.

Brotherhood ni nini?

Ni jukwaa la mtandaoni (Intranet) ambalo ni MWALIKO MAALUM TU. Ni sehemu salama ambapo wanaume kama wewe na mimi, tunaopitia changamoto zinazofanana za maisha baada ya 40, tunaweza kuungana, kushirikishana uzoefu BILA KUHOFIWA au KUHUKUMIWA, kuuliza maswali magumu, kupata ushauri kutoka kwa wengine waliopita huko, na kupeana moyo. Fikiria kama “kijiwe” chetu cha kisasa, lakini chenye focus ya kujengana kiafya na kimaisha.

Hapa utapata:

1. Mazungumzo ya wazi kuhusu afya ya tezi dume, nguvu za kiume, changamoto za afya ya akili, stress kazini na nyumbani.
2. Ushauri kutoka kwa wataalamu (mara kwa mara).
3. Fursa ya kujenga network na wanaume wengine wenye nia moja.
4. Mazingira ya kuunga mkono na kukuinua unapohisi umechoka.

Kujiunga na Brotherhood ni RAHISI:

Hatua ya kwanza na ya MUHIMU ni kununua na kusoma kitabu cha “Recharge My40+”. Kitabu hiki ndicho “ufunguo” wako. Baada ya kununua, utapata maelekezo ya jinsi ya kuomba mwaliko wako wa kujiunga na Brotherhood BURE KABISA na KWA MAISHA YAKO YOTE!

Wekeza Kwenye Afya Yako Leo – Ni Rahisi Kuliko Unavyofikiria!

Kitabu hiki cha “Recharge My40+”, ambacho ni ufunguo wako wa maarifa na Brotherhood, kinapatikana kwa bei maalum ya Dola 9 tu za Kimarekani ($9) au Shilingi 20,000 za Kitanzania (TZS 20,000).

Hebu fikiria mkuu: Kwa bei ya chini kuliko gharama ya lunch yako na mshkaji mjini, unapata ramani itakayokusaidia kurudisha afya yako, nguvu zako, na utulivu wako wa akili. Ni uwekezaji mdogo sana kwa faida kubwa utakayopata.

Bonyeza Hapa Chini Kupata Nakala Yako ya Kitabu SASA na Kufungua Mlango wa Brotherhood:

NDIYO! NATAKA KITABU CHANGU NA KUJIUNGA NA BROTHERHOOD SASA!

(Bonyeza Hapa – TZS 20,000 / $9)]

Kwa Nini Unahitaji Kuchukua Hatua LEO na Sio Kesho? Wakati Haukusubiri Mkuu…

Labda unajiuliza, “Okay, nimeelewa. Lakini naweza kusubiri kidogo, labda mwezi ujao.” Mkuu, hebu nikukumbushe kitu. Yale matatizo ya afya ya akili na msongo wa mawazo hayatamsubiri mtu. Zile takwimu tulizoziona hazidanganyi – hali inazidi kuwa mbaya kila mwaka.

• Kila Siku Inayohesabika: Kila siku unayokaa bila kuchukua hatua ni siku nyingine ambayo unaipa stress nafasi ya kukuathiri zaidi. Ni siku nyingine ya kujihisi mchovu, kukosa focus, na labda hata kuathiri mahusiano yako muhimu. Ni siku nyingine ya kupoteza sehemu ya “uanaume” wako.
• Nafasi Kwenye Brotherhood: Brotherhood yetu inakua kwa kasi. Ingawa tunataka kusaidia wanaume wengi iwezekanavyo, tunataka pia kudumisha ubora na usiri wa jukwaa letu. Kujiunga SASA kupitia ununuzi wa kitabu kunakuhakikishia nafasi yako katika jumuiya hii ya kipekee kabla hatujalazimika kuwa na “waiting list”. Usisubiri mpaka mlango ufungwe kwa muda.
• Uwekezaji Mdogo, Faida Kubwa: Bei hii ya TZS 20,000 / $9 kwa kitabu ambacho ni ufunguo wako wa maarifa na jumuiya ya Brotherhood ni ofa ya utangulizi. Hatuhakikishi itadumu kwa muda gani. Kuchelewa kunaweza kukugharimu zaidi baadaye.
• ANZA KUJISIKIA VIZURI SASA: Kwa nini usubiri kujisikia vizuri? Kwa nini uvumilie kukosa usingizi, uchovu, na stress wakati unaweza kuanza kujifunza mbinu za kubadilisha hali yako LEO? Kitabu hiki kinakupa hatua za kivitendo unazoweza kuanza nazo MARA MOJA.

Fikiria hili: Baada ya wiki chache zijazo, unaweza kuwa bado uko pale pale ulipo leo – unahisi kuchoka, stress, na kutokuwa na uhakika. AU, unaweza kuwa umeanza safari yako ya mabadiliko, ukiwa na maarifa mapya kutoka kwenye kitabu, na umeungana na wanaume wenzako kwenye Brotherhood mkisaidiana na kuinuana. Chaguo ni lako Mkuu.

Ukweli ni huu: Afya yako ya kimwili, afya yako ya akili, na nguvu zako kama mwanaume vimeungana. Huwezi kushughulikia kimoja bila kugusa kingine. Kitabu cha Recharge My40+ kinakupa picha kamili na ramani ya kuanzia.

Chukua hatua ambayo mwanaume wa miaka 40+ wa kesho ATAKUSHUKURU kwayo.

Bonyeza kitufe hiki SASA kupata kitabu chako na kuanza safari yako ya kurudisha NGUVU zako:

NDIYO! NATAKA KITABU CHANGU NA KUJIUNGA NA BROTHERHOOD SASA! 

Baada ya kununua kitabu na kupata mwaliko, hapa ndipo utaingia kwenye jukwaa letu la Brotherhood.

Kumbuka: Mwili wako ni nyumba unayoishi maisha yako yote. Usiruhusu idhoofike. Itunze kwa mapenzi na umakini wa kipekee.

Anza leo. Anza sasa. Tuko pamoja kwenye safari hii.